O παππούς είχε γεράσει πολύ. Τα πόδια του δεν τον πήγαιναν, τα μάτια του δεν έβλεπαν, τ’ αυτιά του δεν άκουγαν. Δόντια δεν είχε. Κι όταν έτρωγε, του χυνόταν το φαγητό. O γιος του και η νύφη του δεν τον έβαζαν πια μαζί τους στο τραπέζι, αλλά του ’διναν να φάει πάνω στη μεγάλη χτιστή χωριάτικη θερμάστρα όπου πλάγιαζε. Κάποτε που του βάλανε να φάει στο πήλινο πιάτο, του ξέφυγε από τα χέρια, έπεσε κι έσπασε. Η νύφη του άρχισε τότε να τον μαλώνει πως όλα τα χαλάει στο σπίτι και σπάει τα πιάτα. Τέλος του είπε πως αποδώ και πέρα θα του ‘διναν να τρώει στην ξύλινη γαβάθα. O παππούς αναστέναξε μόνο και δεν είπε τίποτα.
Μια μέρα ο άντρας με τη γυναίκα του παρακολουθούσαν που ο γιος τους μαστόρευε κάτι σκαλίζοντας ένα μικρό κούτσουρο. O πατέρας λοιπόν τον ρώτησε:
«Τι φτιάχνεις εκεί, Μίσα;».
Κι ο Μίσα απαντά:
«Φτιάχνω μια μεγάλη γαβάθα, πατερούλη. Όταν εσύ κι η μάνα μου γεράσετε, θα σας ταΐζω σ’ αυτήν τη γαβάθα».
O άντρας κι η γυναίκα του κοιτάχτηκαν και δάκρυσαν. Νιώσανε ντροπή που είχαν προσβάλει τον παππού. Κι από τότε τον βάλανε να τρώει μαζί τους στο τραπέζι και τον πρόσεχαν όπως πρέπει.
Λέων Τολστόι
Ο σεβασμός είναι μία ηθική αρχή και μία ηθική επιταγή. Δεν είναι βέβαιος ή δεδομένος, αλλά κερδίζεται με πράξεις και στάσεις συμπεριφοράς. Μέσα από το παραπάνω παραμύθι ο Λ. Τολστόι μεταφέρει στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών τις τρεις ηλικίες του ανθρώπου και διδάσκει πως το να κερδίσεις τον σεβασμό είναι μια εξελικτική διαδικασία που εξαρτάται από τις εικόνες και τα βιώματα που θα λάβει ο άνθρωπος από παιδί.
Πολλές φορές οι άνθρωποι, όταν βρίσκονται στη φάση της ενήλικης ζωής τους, στην περίοδο εκείνη που είναι δραστήριοι κι ενεργοί στην καθημερινότητά τους, δουλεύοντας, συμμετέχοντας στα κοινά και στην κοινωνία, βιώνοντας την ένταση της νιότης και της ανεξαρτησίας, παρασύρονται από την πρόσκαιρη δύναμη που έχουν και δεν υπολογίζουν τις συνέπειες των πράξεών τους στο μέλλον. Δεν αναλογίζονται, μέσα στο πλήθος σκέψεων και υποχρεώσεων που αντιμετωπίζουν καθημερινά, τον αντίκτυπο των συμπεριφορών τους αλλά, αντιστοίχως, επιλέγουν να αγνοήσουν ότι μία μέρα η δύναμη που έχουν θα εξασθενίσει, με τρόπο φυσικό, καθώς η ηλικία προχωράει.
Στο παραμύθι του Τολστόι οι γονείς, παρασυρμένοι από ποικίλους παράγοντες της καθημερινότητας μα κυρίως ελλείψει μακροπρόθεσμης σκέψης, σταδιακά επιδεικνύουν μία ασεβή συμπεριφορά στον παππού, μία συμπεριφορά περιθωριοποίησης της τρίτης ηλικίας, πολλές φορές με τρόπο τέτοιο που κάνει τον ηλικιωμένο να νιώσει ντροπή, την οποία ωστόσο δεν εκφράζει. Η στάση αυτή προκύπτει ως αντίδραση σε κάποιες αδυναμίες του ηλικιωμένου, για τις οποίες όμως δεν ευθύνεται ο ίδιος και η οποιαδήποτε ιδιοσυγκρασία του, ώστε να πρέπει να νουθετιστεί εξαιτίας τους. Ο σεβασμός αρχίζει να απουσιάζει και να παραχωρεί τη θέση του σε μία επίδειξη δύναμης ισχύος, ενδεχομένως επιπόλαια ακούσια. Μόνον όταν το κλίμα αυτό μεταφέρεται στο παιδί του νεαρού ζευγαριού η στάση αλλάζει κι οι γονείς συνειδητοποιούν τα λάθη τους.
Το παιδί ανάλογα με το περιβάλλον που μεγαλώνει λαμβάνει αντίστοιχα αρχές κι αξίες. Γαλουχείται με όσα βλέπει κι ακούει ως συμβουλές, αλλά υιοθετεί κι όσα βλέπει κι ακούει να εφαρμόζονται. Όταν τα λόγια έρχονται σε σύγκρουση με τις πράξεις των γονέων υπάρχει πιθανότητα, μετά την πρώτη σύγχυση, το παιδί να ακολουθήσει την εσφαλμένη οδό, αυτή που βλέπει να γίνεται εμπρός του πράξη. Η στάση αυτή δεν είναι τιμωρητική – ο μικρός Μίσα ουδόλως είχε στο μυαλό του να τιμωρήσει ή να συνετίσει τους γονείς του. Είναι περισσότερο μία στάση μιμητική – με απλά λόγια, αυτό βλέπει, αυτό κάνει.
Ο σεβασμός όμως δεν γνωρίζει από ηλικίες. Το παραμύθι διδάσκει το σεβασμό προς τους μεγαλύτερους και προς τους γονείς μας, σίγουρα όμως η αξία αυτή δεν είναι μονόδρομη και δεν ακολουθεί μόνο μία κατεύθυνση. Σεβασμό δεν οφείλουν μόνο τα παιδιά προς τους γονείς τους αλλά και το αντίστροφο. Ας μην ξεχνούμε ότι είναι κάτι που διδάσκεται – και δεν μπορείς να διδάξεις πετυχημένα κάτι αν δεν το μεταφέρεις βιωματικά στον διδασκόμενο με κάθε τρόπο.
Σαν γονείς, σαν εκπαιδευτικοί, σαν ενήλικοι άνθρωποι έχουμε χρέος να δείχνουμε στα νεότερα μέλη της κοινωνίας, ήδη από τις μικρές ηλικίες, τις ποικίλες κατευθύνσεις του σεβασμού. Σεβασμός προς τους μεγαλύτερους, προς τους συνομηλίκους, προς τους μικρότερους, προς τους οικείους αλλά και τους ξένους, προς τους φίλους αλλά και τους αντιπάλους. Σεβασμός στις διαφορετικές απόψεις και στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Η έννοια του, πρέπει να μάθουν τα παιδιά, είναι καθολική και μας αφορά όλους. Δίνουμε και παίρνουμε σεβασμό, κι αν κάποτε διατηρούμε το δικαίωμα να τον «απαιτήσουμε» είναι όταν τον έχουμε ήδη δώσει απλόχερα εμείς, τον έχουμε διδάξει με τις πράξεις μας, τον έχουμε προασπιστεί σαν αξία.
Για αυτό λοιπόν, παρά την έντονη καθημερινότητα, παρά τις υποχρεώσεις και τα προβλήματα που «τρέχουν» μην αμελούμε ποτέ τη σοβαρότητα του σεβασμού και την εκδήλωσή του ακόμα και σε μικρές, απλές καθημερινές στιγμές. Αυτές είναι που θα θέσουν τη βάση για τα παιδιά μας και για μία κοινωνία, ίσως προοδευτικά, πιο δίκαιη κι ισορροπημένη.
Τσανακτσίδου Ελένη – Μαρία
